Antik Denizcilik Dinamikleri (AMD) Projesi
Antik Denizcilik Dinamikleri (AMD) Projesi
Antik Denizcilik Dinamikleri (AMD) Projesi, 2015 yılında İngiltere’deki Birmingham Üniversitesi’nde başladığından bu yana büyümekle birlikte sualtı buluntularını içeren bir veri seti, yorumlama metodolojisinin test edilmesi ve iyileştirilmesi, Coğrafi Bilgi Sistemleri ile çeşitli konumsal analizler ve arkeolojik saha araştırmalarını kapsamaktadır.
Arka Plan
AMD Projesi, 2015 yılında Matthew Harper’ın yönetiminde başladı. Bu proje, 2013-2015 yılları arasında İngiltere, Birmingham Üniversitesi’nde Leslie Brubaker’ın denetiminde yürütülen MISAMS (Antik Akdeniz’in Yerleşim Mekanları Modellemesi) Projesi’nin sonuçlarından ortaya çıktı. MISAMS araştırması, Avrupa Komisyonu’ndan Marie Sklodowska Curie IEF hibesi ile cömertçe desteklenmiş olup, iki temel prensibe dayanmaktadır. İlk olarak, toplulukların ‘Fenikeliler’ veya ‘Mikenler’ gibi sabit veya normatif etiketlerle etiketleme pratiğinin, diğer arkeolojik bağlamlardaki nesnelere bu kimlikleri uygulamanın aynı yorumsal sorunlarına sahip olduğu düşünülmekteydi. Örneğin, M.Ö. 5. yüzyıldan kalan topluluklar, kargolarının Atina’dan olması nedeniyle otomatik olarak ‘Yunan’ değillerdi; Akdeniz denizcilik alanı sadece jeopolitik veya jeokültürel kimliklere sahip gemilerle dolu değildi.
MISAMS’ın ikinci unsuru, bu çözümlemeye bir yanıt olarak ortaya çıktı. Eğer ‘Roma’ veya ‘Rodoslu’ gibi etiketler, antik çağlardaki toplulukları algılamanın veya tasvir etmenin her zaman geçerli yolları değilse, o zaman nasıl etiketlenebilirdi? Belki bir alternatif, arkeolojik veri setine dayalı olarak faaliyet örüntülerinden ortaya çıkabilirdi. MISAMS projesinden önce başlatılan araştırmalar, böyle bir olasılığı öne sürdü. A.J. Parker’ın 1992 tarihli Antik Akdeniz ve Roma Vilayetlerinin Gemileri kataloğundan 455 batığın konumlarını işaretleyip, ardından her batığın kaynağıyla (veya kaynaklarıyla) renk kodlu bağlantılarla bağlayarak, mekansal faaliyet örüntüleri ortaya çıktı. Bu koleksiyon içinde örneğin, Batı Akdeniz havzasındaki toplulukların yaklaşık yüzde 90’ı sadece o havzadan gelen buluntular içeriyordu; benzer örüntüler, Doğu Akdeniz veya Adriyatik ve Ege’deki topluluklar için de ortaya çıktı. (Sean Kingsley, 2009’da farklı bir yaklaşımla benzer sonuçlara ulaştı.) Arkeolojik olarak, Batı Akdeniz, orta veya Doğu Akdeniz denizciliği üzerine bir anlatım görünüyordu. Topluluklar, böylece faaliyet bölgelerine göre tanımlanabilirdi, özel kültürel, siyasi veya etnik bağlantılarla değil.
MISAMS projesinden önceki bu sonuçlar, çeşitli forumlarda sunulmuştur: Salerno’daki MedWorlds III konferansında (2011), Leeds ve Kalamazoo’daki Orta Çağ Kongrelerinde (2012), Amsterdam’daki Uluslararası Tekne ve Gemi Arkeolojisi Sempozyumu (ISBSA) toplantısında (2012) ve Sarah Guérin ve Mariam Rosser Owen tarafından düzenlenen Courtauld Institute atölyesi ‘Beyond the Western Mediterranean’ (2013). Ancak, Birmingham Üniversitesi’ndeki MISAMS Projesi 2013’te başladığında, bu geçmiş çabaları iki şekilde değiştirdi. İlk olarak, Henry Chapman’ın yardımıyla, büyüyen arkeolojik veri setini Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) içinde toplamaya, derlemeye ve üst üste koymaya başladı. İkinci olarak, bir batığın renk kodlu bağlantılarının ana karakteristiği bağlantıların belirli bir rotanın çözümü değil, bağlantıların işgal ettiği alan olduğundan, bu alan grafik olarak bir poligonla değiştirildi (Şekil 1- MS 1. yüzyıl batığı Culip IV için poligon). Bir topluluktaki buluntuların kaynağı veya kaynakları noktaları oluşturur ve bir poligon, bu noktaları batığın deniz tabanındaki konumuna bağlar.
Bu poligonların kullanımı yorumlayıcı ve temsili avantajlara sahipti. GIS için yaygın olan interpolasyon algoritmaları, bir dizi bağlantıdan ziyade bir dizi poligonu daha kolay bir şekilde barındırabilirdi. Görsel olarak, poligonlar geçmiş faaliyetin muhtemelen en çok gerçekleştiği alanı daha net bir şekilde temsil eder ve her poligon bağlantılar gibi renk kodlu olabilirdi: Batı Akdeniz kaynakları bir poligona kırmızı ekler, Adriyatik kaynakları siyah ekler, Ege’den kaynaklar mavi ve Doğu Akdeniz ise yeşildir. Bu renkler, aynı zamanda bir topluluktaki malzemenin oranlarıyla eşleşen oranlarda bir araya getirilebilir. Dahası, renk kodlu poligonları üst üste bindirmek, muhtemelen ‘yerel’ faaliyet bölgeleri olan renk konsantrasyonlarına ayrılmış bir Akdeniz denizcilik alanı oluşturur (Şekil 2). Son olarak, poligonların Akdeniz boyunca değişen yoğunluğunu nicelendirmek, antik çağlarda denizcilik faaliyetinin anizotropi doğasını görselleştirir (Şekil 3).
Bu yorumlayıcı metodolojinin son halini tamamlamak için yapılan son adım, yalnızca ArcGIS Pro’nun yayınlanması ve güncellenmesi ile tamamlanabilen teknik bir adımdı. ArcGIS’in önceki sürümlerinde (2019’dan önceki çoğu görselleştirme ve işleme için 10.4 kullanıldı), raster veriler geçmiş faaliyetin değişen yoğunluklarını görselleştirebilirdi (örneğin Şekil 3), ancak renk sadece koyudan açık tonlara kadar değişebilirdi. Bu, bir rasterın ‘yerel’ faaliyetin değişen yoğunluğunu tasvir etmek için oluşturulabileceği, ancak sadece bir bölge için olduğu anlamına gelirdi, çünkü yalnızca bir renk kullanılabilirdi. Örneğin, kırmızı renkli bir yoğunluk modelini (batı Akdeniz için) mavi renkli bir model (Ege için) ile üst üste bindirmek, tüm mavi tonlarını belirsizleştirecekti. Ancak ArcGIS Pro, şeffaflığı değişen renklerle raster oluşturabilir, böylece farklı bölgelerdeki faaliyeti temsil eden renkleri kullanarak iki veya daha fazla yoğunluk raster verisini dramatik bir belirginlik sorunu olmadan üretebilir.
Veri Toplama
Büyük bir veri derleme ve interpolasyon projesi için değişmez olan eşit derecedeki geniş kaynak külliyatıdır. Bu araştırma, başlangıçta Akdeniz’deki sitelerin A.J. Parker’ın 1992 kataloğundaki verilerini kullanarak başladı, ancak 2015’te Honor Frost Vakfı’ndan alınan destek, yeni verilerin kapsamlı bir şekilde araştırılmasına ve derlenmesine olanak tanıdı. Bu ek bilgi, veri setinin boyutunu dramatik bir şekilde arttırmış ve daha yakın tarihlere ait tipolojik ve kaynak analizlerinden elde edilen sonuçları içermiş oldu. Aşağıda listelenen kaynakların çoğu, bu araştırmanın 1990 ile 2016 yılları arasında gerçekleştiği, Türkiye, Kıbrıs ve İsrail’deki kütüphanelerde ek bilgiler aranarak incelendi. Ancak, veri toplama süreci hala devam etmekte ve yeni kaynaklar bu listeye eklenecektir. Gelecekteki çalışmalar, bu Doğu Akdeniz önyargısını dengelemek amacıyla batı Akdeniz’deki kütüphanelerde gerçekleştirilecektir.
Bu projeye faydalı olması için bu kaynaklarda bulunan verilerin iki kriteri karşılaması gerekmektedir. İlk olarak, yayınlanan bilginin bir şekilde doğrulanmış olması gerekmektedir: genellikle resmi bir hakem incelemesi süreci ve daha az yaygın olarak sadece bir editoryal süreç. İkinci olarak, bilgi aynı zamanda belirli bilgileri içermelidir: tarih, konum ve topluluktaki buluntuların kaynağı veya tipolojik stili.
Arama yapılan dergiler arasında, AMD veri setine eklenen bilgileri içerenler kalın harfle belirtilmiştir. AMD modellemesinde kullanılan toplulukların güncel bir listesi burada bulunmaktadır.
- Abr-Nahrain
- Ägypten und Levante
- American Journal of Archaeology
- Anadolu Akdeniz Arkeoloji Haberleri / News of Archaeology from Anatolia’s Mediterranean Areas
- Anatolian Studies
- Anatolica
- Ancient Near Eastern Studies
- Annual of the American School of Oriental Research
- Annual of the British School at Athens
- Annual Report of the Department of Antiquities Cyprus
- Araştırma Sonuçları Toplantısı
- Archaeologia Cypria
- Archaeology and History in the Lebanon
- ‘Atiqot
- Berytus
- Bulletin d’Archéologie et d’Architecture Libanaises
- Bulletin d’Études Orientales
- Bulletin of the American Schools of Oriental Research
- Bulletin of the Anglo-Israel Archaeological Society
- Centre d’Études Chyproites
- Egyptian Archaeology
- ENALIA
- Hadashot Arkeologiyot, Excavations and Surveys in Israel
- Hesperia
- Israel Exploration Journal
- Journal of Egyptian Archaeology
- Journal of Field Archaeology
- Journal of Near Eastern Studies
- Journal of Palestinian Archaeology
- Journal of Roman Archaeology
- Journal of the American Research Center in Egypt
- Les Annales Archéologiques Arabes Syriennes
- Levant
- Mediterranean Archaeology, Australian and New Zealand Journal for the Archaeology of the Mediterranean World
- Opuscula Atheniensia
- Orient, Reports of the Society for Near Eastern Studies in Japan
- Palestine Exploration Quarterly
- Progress in Underwater Science
- Report of the Department of Antiquities Cyprus
- Studies in Ancient Art and Civilization
- Syria
- Archéologie, Art et Histoire
- Tel Aviv, Journal of the Institute of Archaeology of Tel Aviv University
- The International Journal of Nautical Archaeology
Aranan dergilerin yanı sıra, bir dizi monograf, rapor ve derleme de bilgi sağlamıştır:
- Ancient Akamas I. Settlement and Environment
- Journal of Roman Archaeology, Supplementary Series
- Caesarea Papers. Straton’s Tower, Herod’s Harbour, and Roman and Byzantine
- Egypt’s Sunken Treasures
- Istanbul: 8000 Years Brought to Daylight
- Le navi antiche di Pisa
- Ancient Shipwrecks of the Adriatic
- Proceedings of the International Symposium Cyprus and the Sea
- Res Maritimae, Cyprus and the Eastern Mediterranean from Prehistory to Late Antiquity
- Stories from the Hidden Harbor, Shipwrecks of Yenikapı
- The Ancient Harbour and Anchorage at Dor, Israel.
- The ‘Old Ships’ of the ‘New Gate’
- The Roman Port and Fishery of Cosa
- Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranean
Metodoloji
Buluntu topluluklarının deniz tabanındaki konumları işaretlendikten ve kaynakların karadaki konumları da belirlendikten sonra, buluntu topluluğunun muhtemel hareket alanını temsil eden hareketlilik poligonu oluşturulabilir. Topluluğun her bir parçasının kaynağı veya kaynakları, poligonun noktaları haline gelir ve topluluğun deniz tabanındaki konumu, poligon kenarındaki son noktayı oluşturur.
Renk Kodlama
Projeksiyonlanan poligonlar veya sonraki rasterlara renk atama işlemi hem sayısal olarak hem de görsel olarak gerçekleştirilir. Buluntu toplulukları Shapefile dosyası içindeki alanlar arasında, Akdeniz’deki beş havzanın dördü için renk değerini kaydetmek üzere dört alan olmalıdır: batı havzası, Adriyatik, Ege ve doğu Akdeniz. Arka plan bölümünde belirtildiği gibi, bu bölgeler belirli renklere sahiptir: kırmızı, siyah, mavi ve yeşil. İyon Denizi, en az buluntu topluluğu sayısına sahip olduğu ve bunların hiçbiri İyon Denizi’nden malzeme taşımadığı için dahil edilmemiştir. İyon Denizi, görünüşe göre, bir aktarma yeridir.
Bu alanlar için sayısal değerler, aşağıdaki değişkenlerle belirlenir:
- Batı Havzası (Kırmızı): Batı havzasını temsil etmek için 1 gibi sayısal bir değer atanır.
- Adriyatik (Siyah): Adriyatik’i temsil etmek için 2 gibi sayısal bir değer atanır.
- Ege (Mavi): Ege’yi temsil etmek için 3 gibi sayısal bir değer atanır.
- Doğu Akdeniz (Yeşil): Doğu Akdeniz’i temsil etmek için 4 gibi sayısal bir değer atanır.
Bu sayısal değerler daha sonra her havzanın görselleştirme sürecinde ilgili rengi temsil etmek için kullanılır. Örneğin, haritayı oluştururken yazılım, sayısal değerleri yorumlar ve farklı bölgeleri temsil etmek için belirtilen renkleri (kırmızı, siyah, mavi veya yeşil) uygular. Renk kodlamanın görsel yönü, verilerin yorumlanmasına ve anlaşılmasına yardımcı olarak, araştırmacıların ve izleyicilerin harita üzerinde farklı bölgeleri ayırt etmelerini kolaylaştırır.
N = Buluntu topluluğunun toplam kaynak sayısı
Xw = Buluntu topluluğunun Batı Akdeniz kaynaklarının toplam sayısı
Xad = Buluntu topluluğunun Adriyatik kaynaklarının toplam sayısı
Xag = Buluntu topluluğunun Ege kaynaklarının toplam sayısı
Xe = Buluntu topluluğunun Doğu Akdeniz kaynaklarının toplam sayısı
Ve ArcGIS’teki RGB renk skalasındaki en yüksek renk değeri olan 256 sabiti.
Batı Akdeniz’deki üç kaynaktan gelen buluntulardan oluşan bir topluluğun renk değerini hesaplamak için şu denklemi kullanın:
(256/N) x Xw = RGB renk skalasında kırmızı renk değeri
(256/3) x 3 = 256
ArcGIS’teki RGB renk skalasında kırmızı değeri 256, yeşil ve mavi değeri ise sıfır olmalıdır. Bu renk daha sonra uygun çokgene uygulanır.
Benzer şekilde Ege’deki 7 kaynaktan gelen parçaların yer aldığı bir topluluğun renk değeri de şöyle belirlendi:
(256/N) x Xag = RGB renk skalasında mavi renk değeri
(256/7) x 7 = 256 mavi
RGB renk skalasında mavi değeri 256, kırmızı ve yeşil sıfır olmalıdır. Bu renk daha sonra uygun poligona uygulanır.
Toplamda beş kaynaktan alınan, ancak iki kaynağın Ege’de ve üç kaynağın Doğu Akdeniz’de olduğu bir topluluğun renk değeri:
(256/5) x 2 = 102 mavi
(256/5) x 3 = 153 yeşil
RGB renk skalasında mavi değeri 102, yeşil değeri ise 153 olmalıdır; kırmızı sıfır olmalıdır. Bu renk daha sonra uygun poligona uygulanır.
Her bir topluluk için en olası hareket alanını temsil eden hareketlilik poligonları çizildikten ve her poligonun renkleri belirlendikten sonra, çeşitli jeo-uzamsal analizler yapmak ve sonuçları projeksiyonlamak mümkündür. Sonuçlar iki biçimde oluşturulabilir: üst üste bindirilmiş ve renk kodlu poligonların projeksiyonları veya değişen etkinlik yoğunluklarını görüntüleyen rasterler. Bu projeksiyonlar ve taramalar hakkında ayrıntılı bir tartışma için lütfen burayı tıklayın.
Jeo-uzamsal Analizler
Doğu Akdeniz’de Metinsel ve Arkeolojik Maria
2016’da Honor Frost Vakfı tarafından desteklenen veri koleksiyonunun tamamlanması, doğu Akdeniz havzasındaki buluntu topluluklarının veri setinin artık 1992 tarihli Parker kataloğunda sunulanlardan önemli ölçüde büyük ve daha güncel olduğu anlamına geliyordu; bu, yeni analitik araştırmaların sonuçlarını ve seramik tipolojilerinin tasfiyesini içeriyordu. Bu daha büyük bilgi külliyatıyla, doğu havzasındaki faaliyet örüntülerinin projeksiyonu ve modellemesi istatistiksel olarak daha anlamlı hale geldi. Bu genişletilmiş veri setini kullanarak elde edilen ilk sonuçlar, 2016’da Vasıf Şahoğlu, Müge Şevketoğlu ve Yiğit Erbil tarafından düzenlenen Lefkoşa, Kıbrıs’taki Connecting Cultures Konferansı’nda sunuldu. Bu etkinlikte, basit bir hipotez incelendi: Eğer antik yazarların deniz coğrafyaları, denizin günlük kullanımından ve değerlendirmesinden ortaya çıkıyorsa, o zaman bu metinlerde tanınan yerler, bu arkeolojik modellerden ortaya çıkan denizcilik faaliyetlerinin konsantrasyonları ile mekansal olarak koordine olmalıdır.
Bu testler sonucunda ortaya çıkan şey, bazı yazarların denize ilişkin tasvirlerinin, örneğin M.S. 1. yüzyılda Pomponius Mela’nınki gibi, arkeolojik verilerle kötü bir şekilde hizalandığıydı (Şekil 1). Diğer yazarların coğrafyaları ise daha yakından koordine oldu. Plinius the Elder’ın Likya, Pamphylia, Kilikya ve Fenike denizleri, arkeolojik modeller tarafından projelendirilen M.S. 1. yüzyıldaki faaliyet konsantrasyonları ile iyi bir şekilde örtüşmektedir (Şekil 2), aynı zamanda 5. yüzyılda Saint Orosius’un coğrafyası da (Şekil 3).
Bu karşılaştırmadan ortaya çıkan paralellikler umut verici ve bu iki bağımsız veri setinin benzer fenomenleri tasvir ettiğini göstermektedir. Denizcilik faaliyetlerinin daha yoğun olduğu yerlerde- mekândan yer yaratan bir toplumsal fenomen, Lee ve Ingold (2006), Ur (2009), Leary (2014) ve Lucas (2014) tarafından savunulan bir argüman- metinsel kaynaklar konuyla ilgili bir yer ismine sahiptir. Bu deniz yerleri, bir faaliyet merkezi olarak ve deniz coğrafyasının formalize edilmiş bir parçası olarak, denizcilerle dünyayı kaydeden okuryazar tarihçi ve din adamları arasındaki sosyal sınırları aşan bir değere sahiptir. Bununla birlikte, bazı sorunlar hâlâ soru işareti taşımaktadır. Bu koordinasyon ne kadarı tesadüf ne kadarı bilgi transferinin bir sonucu? Plinius the Elder gibi eski bir deniz komutanı için, yardımcıları onun çalışması için veri derlediğinden, coğrafyasının daha çok ikincisini temsil ettiği daha olası görünmektedir. Ancak, Pomponius Mela için, bu uyumsuzluklar, deniz yerlerini doğru bir şekilde temsil etme veya kaydetme konusundaki bir başarısızlığı mı temsil ediyor? Yoksa, modelleri aksine, bir mekânın bir haritasını birçok farklı şekilde paylaşılan ve algılanan bir şekilde mi sunuyor?
Batı Akdeniz ‘in Deniz Mikro Bölgeleri
2017’de Deutsches Archäologisches Intitut İstanbul tarafından düzenlenen ‘Hafenorte’ Araştırma Grubu’nun 3. Çalıştayı, bu yoğunluk modellemenin diğer uygulamalarını ve bu faaliyet konsantrasyonlarının neyi temsil edebileceğini keşfetmek için ikinci bir fırsat oldu. Kültürel etkileşimin formlarını, mekanlarını ve yollarını inceleyen bir dizi atölye çalışmasının bir parçası olarak, etkinliğin odak noktası büyük ve küçük, resmi ve gayri resmi liman teçhizatları ile ilişkili şehirler ve ilgili mikro bölgeler arasındaki sistemik ilişkiydi. AMD projesinin çabaları, konuyu sahil şeridi ötesine genişletme fırsatı olarak etkinliğe dahil edildi: Sahil mikro bölgelerini inceleyebileceğimiz gibi, bu kavram deniz alanına da uygulanabilir miydi?
Bu sorular, M.Ö. 3. yüzyıldan M.Ö. 1. yüzyıla kadar olan batı Akdeniz deniz alanında, aynı döneme ait 288 buluntu topluluğunun veri setiyle test edildi. Bu testin anahtarı, batı Akdeniz havzasındaki deniz yerlerini modellemekti. Doğu Akdeniz’deki faaliyet yoğunluklarını modelleme konusundaki önceki çalışmalar, metodolojik bir temel oluştururken, bir alandaki yoğun ve tekrarlanan hareketin bir yer haline gelebileceğini savunan çalışmalar gerekli teorik temeli sağlıyordu. Aynı şekilde, Eratosthenes, Polybius ve Strabo’nun batı havzasının antik coğrafyaları da bu alanın coğrafyasını içeriyordu. Bu çalışma için diğer bir anahtar, Horden ve Purcell’in mikro bölge kavramıydı. Onlar için, bir özellik ekolojik değişkenlikti, örneğin Beqaa Vadisi gibi. İkinci olarak, kişisel ve toplumsal ihtiyaca bağlı olarak değişen insan etkileşimi seviyeleriydi.
Bu iki kriter tarafından tanımlanan Sardunya Denizi ve Tiren Denizi, deniz mikro bölgeleri olarak tanımlanabilir. Her ikisi de gerekli ekolojik çeşitliliğe sahiptir ve arkeolojik modellemede önerildiği gibi, söz konusu üç yüzyıl boyunca değişen düzeylerde etkileşime sahiptir. Kara mikro bölgelerine benzer şekilde, mekansal bir sabitlikleri vardır ve varlıkları yalnızca bir toponimiden ibaret değildir; bunun yerine, içlerindeki faaliyet yoğunlukları, bu deniz peyzajındaki önemlerini de göstermektedir. Bununla birlikte, doğu Akdeniz’deki önceki çalışma gibi, ilgili konularda sorunlar devam etmektedir. Örneğin, karada bir mikro bölgenin üçüncü bir kriteri, belirli bir doğal çevre ile güçlü ilişkisidir. Bu, Beqaa Vadisi’nin dağları veya Güney Etruria’nın Apennine ve Arnavutluk tepeleri olabilir. Bu doğal özelliklerden bahsetmek ve bunları tanımak, aynı anda mikro bölgeyi tanımak anlamına gelir. Ancak Tiren Denizi batı havzasındaki diğer bölgelerden nasıl ayırt edilir? Aynı şekilde, bir toponim (yer adı) mikro bölgenin varlığını belirtiyorsa, o toponim kullanımdan kalkarsa ne olur? Son olarak, Strabo’nun coğrafyasındaki diğer deniz yerleri ne olacak ki, bunlar faaliyet yoğunluklarıyla uyuşmuyor?
Önceki çalışmalar deniz alanlarının inşa edilmesi ve kullanımını araştırırken, 2018’de Luca Zavagno’nun düzenlediği “Orta Çağ’da İmparatorlukların Sınırındaki Adalar” başlıklı atölye çalışması sınırları inceledi. İmparatorlukların ve toplumların sınırları nerededir? Nasıl temsil edilir, nasıl algılanır ve bugün nasıl tanımlanabilir? AMD Projesi kapsamında, bu sorular özellikle önemlidir: 2013’te yapılan modellerde açıkça görülen aktivite konsantrasyonları arasında gradyanlar veya sınırlar bulunmaktadır. Birincisi Ege Denizi’nin güneydoğu köşesinde, ikincisi ise Sicilya’nın doğusunda görünür. Ancak belirsiz olan bu gradyanların direncidir- ne kadar süre dayanırlar? Veya, coğrafyaya veya insan faaliyetine ne kadar bağlıdırlar?
Sadece batı Akdeniz malzemesi içeren 449 buluntu topluluğunun veri seti kullanılarak, her topluluğun poligonları projeksiyonlanmış ve yüzyıllar olarak gruplanarak bir ile yedinci yüzyıl arasında ayrılmıştır. Önemli olarak, bu topluluklar sadece batı Akdeniz havzasından malzemeler içerdiği için seçilmiştir, yani sadece batı havzasında bulunan topluluklar değildir. Bu, Akdeniz genelindeki tüm toplulukların kullanıldığı anlamına gelir, ancak her biri denizin batı kısmından malzemeler içerir. Poligonların yoğunluğundaki değişimler, her yüzyılda aktivite yoğunluklarını gösteren bir dizi raster oluşturmak için kullanıldı.
Bu analizin sonuçları, M.S. 1. ve 5. yüzyıllar arasında denizcilik faaliyetinin, batı havzasından kaynaklanan malzemelerin hareketini, doğuya taşımak yerine o alanda sınırlamaya çok daha eğilimli olduğunu göstermektedir (Şekiller 1 ve 2). Bu yüzyıllar için, Sicilya’nın doğu ve güneyindeki sulardan batıdaki suları ayıran bir sınır veya gradyan görünmektedir. Ancak, hareketi daha doğuya taşımak için herhangi bir çevresel veya teknolojik engel olmadığından, bu gradyan çok daha muhtemelen bir sosyal yapıdır. Ayrıca, gradyanın dayanıklılığı, adanın varlığına bağlı olduğunu gösterirken, gradyanın batıdaki deniz faaliyetini ayırmış olması da adanın batısında belirgin bir denizci topluluğun varlığını göstermektedir. Ancak M.S. 6. yüzyıl ve sonrasında, bu gradyanın çok daha geçirgen olduğu görünmektedir (Şekil 3).
Batı Akdeniz’de ayrı bir deniz toplumunun var olduğu algısı, arkeolojik kayıtlarda da güçlendirilebilir. Ostia’daki Piazzale delle Corporazioni’daki navicularii ve negotiatores mozaikleri arasında, on dördünden sadece sekizi Kartaca’nın batısındaki yerlerden gelmektedir. Benzer şekilde, mezar taşları, batı havzasında doğan navicularii’nin o bölgede gömüldüğünü, doğuda doğan naukleroi’nin ise daha çeşitli yerlerde gömüldüğünü göstermektedir.
Arkeolojik Saha Çalışması
AMD projesi, yayınlanan verilerin devam eden derlemesine ek olarak, test edilebilecek ve gelecekteki analizlere katkıda bulunabilecek ham verilerin toplanmasına yönelik saha çalışmalarını da kapsıyor. Şu anda bu saha çalışmaları İtalya’da Amalfi yarımadası ve Türkiye’de Karaburun yarımadasında yapılan araştırmaları kapsamaktadır.
Costiera Amalfitana boyunca Saha Çalışması
Costiera Amalfitana’nın deniz peyzajını incelemenin birçok nedeni vardır. Campania, İtalya’daki Amalfi kıyısının denizcilik faaliyetine bağımlı olmasının ardında birçok sebep bulunmaktadır. Bölgenin engebeli jeolojisi ve derin nehir vadileri, yerleşim yerlerini iletişim, hareket, kaynaklar, ticaret ve gelir için denizcilik faaliyetine bağımlı hale getirmiştir. Benzer şekilde, Salerno ile Capri arasındaki bölge, Alt Paleolitik dönemden bu yana sürekli olarak işgal edilmiştir ve Amalfi Dükalığı, Venedik, Cenova ve Pisa ile birlikte İtalya’nın dört kurucu denizci cumhuriyetinden biriydi. Bölge, özel, ticari, kamusal, kutsal ve seküler deniz alanlarının zengin bir palimpsesti olarak hizmet verir ve Salerno Körfezi izole bir birim olarak görülebileceği gibi, aynı zamanda Tiren Denizi ve daha doğu ve batıdaki diğer alanlarla entegre bir haldedir.
Bu nedenlere ek olarak, bu araştırma, AMD projesinin ön sonuçlarının etkisiyle 2016’da başlamıştır. Modellere göre, bu yarımadanın güneyindeki Tiren Denizi’nin büyük bir bölümü doğuya doğru güçlü bölgelerarası bağlantılara sahipti. Ancak, bu yarımadanın kuzeyindeki sularda böyle bir bağlantı olmadı, bu da ya yarımadanın ya da kuzey ve güneydeki koyların, bu iki tür faaliyet arasında sosyal olarak oluşturulmuş bir gradyanı temsil ettiğini gösteriyor. Salerno ve Avellino Arkeoloji, Güzel Sanatlar ve Peyzaj Soprintendenza’sının cömert izni ile, Consorzio di Gestione Area Marina Protetta Punta Campanella’nın izni ve Centro di Cultura e Storia Amalfitana ve Centro Sub Costiera Amalfitana iş birliğiyle, projemiz bu kıyının deniz peyzajındaki değişiklikleri modellemek ve AMD projesinin sonuçlarını test etmek için veri toplamaktadır.
Karaburun’da Saha Çalışması, Türkiye
2015 yılından beri Ege Üniversitesi’nden Dr. Çiler Çilingiroğlu ve ekibi, İzmir’in güneyindeki Karaburun yarımadasında yüzey araştırmaları yapmaktadır. Çalışmaları zengin bir prehistorik site koleksiyonu ortaya çıkarmış ve aynı zamanda beklenmedik şekilde en az beş Roma dönemine ait kıyı sitesinin da ortaya çıkarmıştır. 2017 yılında, KUDAR, Dr. Çilingiroğlu’nun projesine katılarak bu kıyı yapıları ve çevresindeki sulara odaklanmıştır.
Bu beş siteden üçü olan Boyabağ, Engicili Burnu ve Olcabük’teki kalıntılar incelenmiş ve ön belgelemesi yapılmıştır. Her biri yerel ürünlerin küçük bir üretim veya dağıtım merkezi gibi görünmektedir. Her sitenin genel mimari stili ve yapımı benzerdir, her birinde benzer kaba seramik mal grupları ile Boyabağ ve Olcabük’te zeytinyağı üretimi için pres ağırlık taşları bulunmuştur. Yakındaki dördüncü bir site, Sıcakbük’te, bölgede bulunan seramik ve çatı kiremitlerini üreten yerel bir fırın olabilir. Bu çalışma ilerledikçe, yarımada kıyısındaki kıyı yerleşimleri hakkında kapsamlı bir katalog oluşturmayı umuyoruz ve bu araştırmalardan elde edilen veriler, kullanılabilir hale geldiğinde AMD projesine de entegre edilecektir